Mazıdağı Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Dicle bölümünde Mardin ilinin KB' sında bulunan bu ile bağlı bir ilçe merkezidir. Güneyinde Derik,doğusunda merkez ve Savur ilçesi, kuzeyinde Diyarbakır'ın Çınar ilçesi, batısında ise Urfa'nın Viranşehir ilçesi bulunmaktadır. Mazıdağı 94 km'lik Diyarbakır-Mardin karayolunun 50. km'sine, 12 km'lik yol ile bağlıdır, ilçe Matematik konum olarak 40- 41 doğu meridyenleri ve 37-38 kuzey paralelleri arasında yer almaktadır, ilçenin denizden yüksekliği 1046 metre olup, yüzölçümü 869 km2 'dir. Suriye çölünün bir yakasındaki Irak'ı öte yakasındaki Suriye'ye bağlayan bir konaklama yeri olan; Etibank'a ait fosfat yataklarını barındıran Mazıdağı 29.654 nüfusludur, ilçe Merkezinin Nüfusu 13.102 kişi olup, Köylerin Nüfusu ise 19.341 kişidir, ilçemiz Fransız işgalinden 21 Kasım 1919 da tamamen kurtarılmıştır. Yerleşim yeri olarak ilçe merkezi Kuzey'e Güneyinde sıralı,Doğu ve Batısı seyrek küçük tepelerle çevrili hafif meyilli düzlük üzerine kurulmuştur. Ancak ilçemizde dağ denebilecek yükseklikte bir arazi yapısına rastlanmaz. Arazi bitki örtüsü bakımından zengin değildir. Arazinin bazı bölümleri ormanlıklardan oluşmakta ise de diğer bölümleri genelde çıplak,küçük veya seyrek ormanlarla kaplıdır.

Mevcut ormanlar genelde Mazı ve Meşe ağaçlarından oluşmaktadır, ilçemizde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlıdır. Tipik bir karasal iklim görülmektedir.

I-FİZİKİ COĞRAFYASI

1-İlçenin Ülke İçindeki Yeri :

Mazıdağı ilçesi 40-41° doğu meridyenleri ve 37-3o° kuzey paralelleri arasında yer almaktadır.Mazıdağı ilçesi , Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Mardin il sınırları içinde yer almaktadır. Doğusunda Mardin merkez ve Savur ilçeleri ,batısında Derik ilçesi,Kuzeyinde Diyarbakır ili ile Çınar ilçesi ve Güneyinde Kızıltepe ilçesi ile sınırlanmıştır, ilçenin yüzölçümü 869 Km2 dir.

2-Yüzey Şekilleri :

a-Jeolojisi

- Prepaleozoik

Derik Fornasyonu: Ortalama 5'00 Metre kalınlığında içinde kireç taşları banları ihtiva eden kırmızı ,ince veya kaba taneli andezit ve lav kayaçlarıdır.

- Paleozoik

Şadan Formasyonu:Kırmızı ,bordo kumtaşı serisidir.Ortalama kalınlık 600 metredir.

Koruk Formasyonu :0rtalama 200 metre kalınlığında kireçtaşı ve dolomitik; kireç taşlarından oluşmuştur.

Susik Formasyonu : Marn, kumtaşı ve Şeyllerden ibarettir.Ortalama 1000 metre kadardır.

Badina Formasyonu : 500-800 metre arasında değişen bir kalınlıkta ince klastik marnlar ile temsil olunur

- Mesozoik

Areban Formasyonu : Kırmızı- Yeşil kumtaşları,kil ve konglomeralarla temsil olunur. Ortalama 100-150 metre kalınlıktadır.

Şehşap Formasyonu :Tabanda sarı kumtaşı formasyonu (serisi) ile başlayan bu formasyon aralarında kil katkıları bulunan ince kireçtaşı ve kalın dolomitik kireçtaşı bantları halinde devam eder.50-200 Metre kalınlıktadır.

Derdere Formasyonu: Bu formasyon tabanda kırmızı,bol fosilli kireçtaşı ile başlar ve sarı-kahverengi kumlu ve muntazam tabakalanma gösteren kalın bantlı dolomitik kireçtaşları ile devam eder.Bu dolomitlerin üstünde porselen şeklinde beyaz renkli çakmaktaşı serileri vardır. Kalınlığı 200-300 metre arasında değişmektedir,

Karababa Formasyonu : Beyaz-bej renkli ,sert tabakalanma gösteren kireç taşı dolomitik kireçtaşı; sarı-kırmızı ince taneli killer ve fosfat killi kireçtaşı ile temsil olunur.Üst seviyelerde çakmaktaşlı kireçtaşı, kavkılı kireçtaşı bulunur. Ortalama kalınlığı 70-100 metre civarındadır.

Kasrik Formasyonu : Kapsadığı zengin fosfat seviyeleri nedeni ile bölgenin en önemli olan bu formasyon çakmaktaşı, fosfat ve kireçtaşlarından oluşmuştur. Yaklaşık kalınlığı 50-100 metre civarındadır.

Karaboğaz Formasyonu : Bu formasyon killi kireçtaşları ve kireçtaşları ile temsil olunur. Ortalama olarak 50-150 metre kalınlığındadır.

Germav Formasyonu : Sarı, açık kahverengi, plaketi marn fosfatlı kireçtaşı ,namlı kumtaşı ,killi kireçtaşı ve kireçtaşları ile tescil olunur.Kalınlığı 30-40 metre civarındadır.

Becirman Formasyonu : Beyaz, sarı, sık dokulu ,yer yer dolomitik kireçtaşlarından oluşan bu formasyon ,40-70 metre kalınlığındadır.

Midyat Formasyonu : Genel olarak gri-krem ,masif kireçtaşları,killi kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşları ile ortalama kalınlığı 250-300 metre civarındadır.

a.1) Kuaterner ve Volkanik Kayaçlar :

Özellikle doğuda, vadi tabanlarından takriben 2 metre yükseklikte yaygın teraslar mevcuttur.Bölgede kurak bir iklim hüküm sürmesi, akarsuların bulunmayışı,yağışların kısa sürede fakat şiddetli olması nedeni ile genç alüvyonlar iyi ayrışmamış çakmaktaşı ve kireçtaşı elemanlarını ihtiva etmektedir .Kırmızı - kahve renkli topraklar , terasları ve karaboğaz ,Germav Formasyonunun marnlarının meydana getirdiği düzlükleri örtmektedirler.

Yamaç molozları ortalama olarak 2-3 metre kalınlığında bir Örtü ile bütün Kasrik formasyonunu örtmektedir.

a. 2) Tektonik Yapısı :

Burada önemli ölçüde kıvrım ve kıvrım eksenlerine rastlanmamıştır.Daha çok düşey hareketlerden meydana gelmiş, yükselimler ve fleksürler mevcuttur.Bölge NW/SE uzantılı Mardin-Derik yükseliminin çok az eğimle NE'ya dalan kanadı üzerinde yer almış tır. Buna uygun olarak tabakaların doğrultusu büyük ölçüde NW/SE, ancak doğuya doğru yer yer N/S , eğim ise ortalama 3-4° ile NE'dir

Bölgede kırık sistemine rastlanmamıştır.

b- Morfolojisi

Mazıdağı ilçesinde üst kretase yaşlı çört , fosfat, kireçtaşı ve marnlar ile Eosen yaşlı kireç taşları hakir, durumdadır. Yüzey şekilleri ,Litoloji ve yapı ile yakından ilgilidir . Örneğin,Eosen kireç taşları,üst kretase marnları üzerine kuestalar yaparak oturmakta , birleşme noktaları genellikle vadilerden ya da yamaçlardan geçmektedir.

Mazıdağı ilçesi, Mardin eşiği üzerindeki dairevi dağlar serisi üzerinde yer almakta ve nisbi yüksekliği fazla değildir. Deniz seviye sinden yüksekliği ise 1030-1090 metre arasında değişmektedir . Bölgede tepeler uzanmakta ve bunları yaran vadiler ile irili ufaklı düzdükler yer almaktadır.

İlçe merkezinin batı ve kuzeybatısındaki alanlarda yükselti farkı 100 metreyi geçmemektedir, Önemli yükseltilerden Küre tepesi (1047 metre) , Bedo tepesi (1028 metre) ,Makavok tepesi (1012 metre ) ,Kıraç tepesi (911 metre ) ve bu alanın güneyinde Fosfatlı Kasrik Formasyonunun oluşturduğu yükseltiler olup güneydoğu-kuzeybatı yönünde dizilmiş yayvan tepelerdir.Bu sıranın kuzeyinde ise alttaki Litolojiler üzerine kalın bir örtü halinde gelen Karaboğaz Formasyonu killi kireçtaşı ve kireç taşlarının oluşturduğu tepeler yer almaktadır. Bunların başlıcaları olan Çevrik Tepe (1103 metre ) ,Gretezne tepesi (1057 Metre ),Kurtepe (964-metre ) de yine güneydoğu-kuzeybatı yönünde uzanmaktadır.

Doğu ve Güney bölümlerinde ise en önemli yükseltileri şunlardır: Reze Halil tepesi (1211 metre),Sufan tepesi (1209 metre) ,Sıkmeran tepesi (1199 metre ) ,Giharedina tepesi (1164 metre )dir

Yüzey şekillerin in aşınmasında en büyük rolü,dağların bitki örtüsünden yoksun ve çıplak oluşu nedeni ile aşınma fazla ve hızlı bir şekilde olmaktadır. Ayrıca bunun etkisi ile dağlarda kayalık alanların ortaya çıkmasına ve toprağın düzlük alanlara doğru kaymasına neden olmaktadır.

Mardin Eşiği üzerinde yer alan. Mazı dağları arasında fazla olmamakla beraber küçük düzlükler de yer alır.ilçenin en geniş ovası, batıdaki Dest Gevre düzlüğüdür.Ova doğuda Kele dağı ile Zızne tepesine ,batıda ise Ekinciler ve Canlı köylerine kadar dayanır. Çevresindeki dağlardan ovaya doğru alüviyal topraklar sürüklenmiş ve bugünkü görünümünü almıştır,Bu alanın denizden yüksekliği 900 metredir.Güneyde ise Kazağa ve Çaye düzlükleri yer alır.Bu alanlarda yükseltilerle çevrilmiştir.Yükseltilerin, bitki örtüsünden yoksun oluşu nedeni ile erozyona uğrar ve alüviyal maddelerin düzlüklere doğru kaymasına neden olur.

Genel olarak sulamanın yapılamadığı bu geniş düzlüklerde yağışlara bağlı olarak tarımsal üretim faaliyetleri yapılmaktadır.

3- İklim

Mazıdağı ilçesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde yer alır.Ancak deniz seviyesinden yüksekliği ortalama olarak 1050 metredir.Bu nedenle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde görülen karasal iklim burada da hüküm sürer, ilçede yazlar sıcak ve kurak,kışlar ise soğuk ve yağışlı geçmektedir. Kış mevsiminin soğuk geçmesine rağmen en fazla yağış da yine bu mevsime rastlar (642. 1 mm ) yağış koşulları ve bitki örtüşü bakımında sınır komşusu Derik ilçesinden farklılıklar gösterir.Akdeniz ikliminin karakteristik bitkisi olan Zeytin ağacı Derik ilçesinde yetişirken , Mazıdağı ilçesinde Zeytin ağacı yetişmemektedir.Bu da Derik ilçesinde dejenere olmuş Akdeniz ikliminin olduğunu göstermektedir.Yaz mevsimi ile kış mevsimi arasında büyük bir sıcaklık farkı vardır.Yazın en yüksek sıcaklık 37-38°C iken kış mevsiminin en düşük sıcaklığı ise - 13 ile -14 C ye kadar düşer

a- Sıcaklık Şartları

Mazıdağı ilçesi, karasal iklimin etkisine bağlı olarak sıcaklık değerleri bu iklime uygunluk gösterir. Yıllık sıcaklık ortalaması 16 °C dir Sıcaklık değerleri mevsimlere göre farklılıklar gösterir. Kış mevsiminde en düşük sıcaklık değeri - 13,6 C' ye kadar düşmektedir

Bununla beraber kışın 4-5 gün don olayı da görülür.Fakat don olayının görüldüğü gün sayısı yıl boyunca çok azdır. Özellikle kışın kuzeybatıdan esen soğuk ve kuru rüzgarlar bu mevsimin sert geçmesine neden olur.1985 yılı meteorolojik gözlemlere göre en soğuk ay -13,6 °C sıcaklık değeri ile şubat ayıdır .Yazlar ise sıcak ve kurak geçer.Yaz mevsiminin ortalama sıcaklığı 35,7 C dir .En yüksek sıcaklık değerine 37, 6 °C ile ağustos ayında ulaşılmaktadır. Ancak bu sıcaklık değeri çevre il ve ilçelere oranla yaz ayları serin geçmektedir.

Sıcaklık değerleri Derik ilçesinde Temmuz ayında 4-3,5' °C,Kızıltepe ilçesinde 44- °C ,Mardin ilinde ise 42 °C dir.

Mazıdağı ilçesinde 1985 yılı Meteorolojik gözlemlere göre Sıcaklık değerleri Şöyledir :

4- Hidrografya

İlçenin güneybatı, kuzeybatı bölümleri yeraltı ve yerüstü suları bakımından fakirdir.Bu durum tamamen litoloji ile ilgilidir. Bölgenin nadir kaynakları kuzeydoğuda Kocakent köyü yakınlarında üst kretase marnları ile eosen kireç taşlarının birleşme noktasındadır.

Bölgede üst kretase ile kaplı alanlarda hiç bir akarsu olmadığı gibi yapılmış olan derin sondajlarda bile en ufak bir yeraltı suyu belirtisine rastlanmamıştır, ilçe genelinde halkın en büyük problemi içme suyu olup köylerde " Gölet " adı verilen ve kışın yağmur ve kar sularının doldurduğu çukurlardaki sun'i göllerden elde edilmektedir.

Bu göletlerin gayri sıhhiliği dışında genellikle yaz aylarında tamamen kuruması ile bundan da yoksun kalmaları bölgede büyük problemlere yol açmaktadır.

Genellikle güneybatı- kuzey doğu yönünde uzanan kuru dereler detritik drenaj gösterirler.Başlıcaları kumlu dere ,Çeme Peşan deresi, Kef deresi, Tevkel deresi, Avzink ve Curum Kevaşa deresidir,

Mazıdağı ilçesinin yegane akarsuyu olan Karaçay ( Çeme Reşan), kuzeybatısından doğup bazı kaynaklarla takviye olur.Göksuya katıldıktan sonra Dicle nehrine dökülür,Merkez ilçe başta olmak üzere birçok köyün su ihtiyacı bu çaydan sağlanmaya çalışılmaktadır. Ancak ilçenin doğu ve kuzeydoğusunda kalan bölümleri yeraltı ve yerüstü su kaynakları bakımından diğer bölümlere nazaran daha zengindir.Bu yüzden buradaki köylerde bahçe tarımı yapılmaktadır. Bu köyler Raşan, Duraklı, Ömürlü, Gürgöze ve Bilgedir.

İlçe merkezinin su ihtiyacı Borange ve Karaçaydan getirtilen sular ile sağlanmaya çalışılmaktadır. Ancak bu kaynaklar ilçenin su ihtiyacını karşılayamadığından ilçe merkezinin doğusunda bulunan Hetari ve Norte kaynaklarından ilçenin su ihtiyacının karşılanması amacı ile çalışmalar devam etmektedir, ilçenin su ihtiyacının yetersiz olması nedeni ile ilçe halkı yeraltı sularından yararlanmak amacı ile kuyular açmaktadırlar.Doğal yapıya bağlı olarak sular kireçlidir.

Mazıdağı ilçesinde halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olmasına karşılık suyun ye terli derecede olmaması nedeni ile tarım ve hayvancılığı olumsuz yönde etkilemiştir. Tarım, kuru ziraat sistemi ile yapılmaktadır. Suyun azlığı bitki türlerini de sınırlı kılmıştır,Kış ve ilkbaharda yağan yağmur ve kar sularına bağlı olan bazı dere ve kaynaklar sıcaklıkların başlaması ile kurumaya başlamaktadır.

5- Topraklar

Mazıdağı ilçesinde yer alan topraklar ;Killi, kireçli, Alüvyal ve kahve renkli topraklar oluşturur ilçede çeşitli topraklar birbirleri ile karışık olarak bulunur.Yağmur sularının oluşturduğu sellerle taşınan materyaller ovalarda birikme gösterirler .Bu birikmeler daha çok kenarlarına göre çukur alanlar teşkil eden plato tabanlarına etrafındaki tepelerden sularla taşınan çeşitli materyaller in burada eğiminin azalması ve sellerin sürükledikleri materyalleri daha uzağa taşıyamamaları sonucu birikirler.Biriken bu maddeler alüvyal toprakları oluştururlar. Topraklar Vejetasyon ,iklim ve zaman faktörleri açısından hissedilir derecede uzun bir maziye sahip değillerdir.Buradaki alüvyal topraklar kendisin teşekkül ettiği ana kayaya yakınlık gösterir.Bunun için toprak koyu renkli kil ve kireç ihtiva eder.

İlçenin yüksek kesimlerinde kireçli kil veya kalker ara tabakalı killerden meydana gelmiştir.Yağışlar daha çok kış ve ilkbahar aylarında düşer. Sıcak yaz günlerine nazaran geceleri serindir.

6- Doğal Bitki Örtüsü

Mazıdağı ilçesinde Doğal bitki örtüşü beşeri faktörler ,iklim ve toprak şartlarına bağlı olarak uygunluk gösterir .Ormanlık alanlar 165.311 dekar iken toplam alanın % 19' unu teşkil eder.Dağ, tepe ve kayalık arazilerde hakir, bitki örtüsü bodur ve seyrek meşelerdir,20-30 yıl öncesine kadar ilçe alanının büyük bir kısmı orman ile kaplı olan tepelerdeki meşe ağaçları 15-20 yıl öncesinden başlayarak amansızca tahrip edilmişlerdir.Bu ağaçların kökü ile birlikte tahribi ve yerlerine yenilerinin ekilmemesi nedeni ile tahribat büyük ölçüde olmuştur.Ayrıca tek yakacak maddesi olarak halk tarafından kullanıla ası da ilçenin orman bakımından fakirleşmesini hazırlamıştır. Genel olarak ilçe, Orman bakımından fakir sayılmaktadır.